Wu Zetian

Wu Zetian (624-705), Tang hanedanına mensup "Gaozong" unvanlı imparator Li Zhi'nin eşi sıfatıyla imparatoriçeydi. Sonra Zhou hanedanının başı olarak, aynı zamanda Çin tarihinde devlet başkanı olarak tahta geçen tek imparatoriçe oldu.

    Wu Zetian, 14 yaşındayken, asıl adı Li Shiming olan imparator Li Zhi'nin babası eski imparator Taizong tarafından saraya çağırılarak cariye yaptırıldı. Taizong ölünce Gaozong tahta geçti. Wu Zetian da imparatorluk kuralına göre Budist rahibe oldu. Kendisinden dört yaş büyük olan Wu Zetian'a daha önce gönül veren Gaozong, tahta geçtikten kısa süre sonra onu yeniden saraya getirtti ve kendi cariyesi yaptı.

    Cariyelikten memnun olmayan Wu Zetian gözünü imparatoriçeliğe dikti ve hedefe ulaşmak için acımasız bir yola başvurdu. İmparatoriçe Wang kısır olmasına rağmen çocukları çok seviyordu ve bir gün Wu Zetian'in yeni doğan kızını görmeye geldi. İmparatoriçe ayrıldıktan sonra Wu Zetian öz kızını boğarak öldürdü ve ölü bedenini yorganla örttü. Biraz sonra kızını görmeye gelen İmparator Gaozong, bebeği ölü bulunca şok geçirdi ve kendisinden önce imparatoriçenin geldiğini öğrenince kızının imparatoriçe tarafından öldürüldüğünü sandı ve imparatoriçeden nefret etmeye başladı. Wu Zetian daha sonra İmparator Gaozong'un kendisini imparatoriçe yapmasını da sağladı.

Wu Zetian imparatoriçe olduktan sonra kadınların devlet işlerine karışamamasıyla ilgili geleneksel kuralları hiçe sayarak, devlet işlerinin görülmesine ve zayıf Gaozong'un çok hastalanmasını fırsat bilerek, yavaş yavaş İmparator Gaozong'u etkisizleştirdi.

    Gaozong 683 yılında öldükten sonra tahta İmparator Zhongzhong geçti. Ancak bir yıl sonra Wu Zetian tarafından tahttan indirildi ve Lulin Beyi yapıldı. Onun yerine Ruizhong geçti. Ruizhong da yine Zetian tarafından tahttan indirildi. 690 yılında 67 yaşına gelen Zetian, Tang hanedanını lağv etti ve Zhou Hanedanı'nı kurarak, resmen yönetici imparatoriçe oldu. Böylece Çin tarihinde sadece imperator eşi olan değil, fiilen ülkeyi yöneten ilk ve tek kadın imparator haline geldi.

Wu Zetian tahta geçtikten sonra iktidarını sağlamlaştırmak amacıyla yandaş yetiştirmeye çalışırken, kendisiyle farklı görüşler taşıyan insanları ve Tang hanedanının üyelerini, hatta kendi öz oğlunu yok etmek konusunda acımasızca davrandı. Tang hanedanının ilk dönemindeki vezirlerden Zhangsun Wuji ve Chu Suiliang gibi kişiler ya fakir bölgelere gönderildi, ya da öldürüldü. Tang ailesine mensup insanların çoğu da öldürüldü. Wu Zetian, imparatorluk mücadelesi yaptığı günlerde, kendine sadık kişilerin az olması nedeniyle insanlara fazla güvenmiyordu. Bu nedenle sık sık acımasız yöneticileri kullanıyordu. Gizlice ihbarcılık yapanı ödüllendiriyordu. Bu yöntemle Wu Zetian, siyasi rakiplerini yok ederek imparator oldu. Ancak bu süreçte çok sayıda masum insan da öldürüldü.

 Wu Zetian, imparator olduktan sonra kendi soydaşlarının ve sevdiği yöneticilerin sosyal konumunu yükseltmek ve Tang hanedanına ait Li soyunun önemini azaltmak için mevcut soyağacı kayıtlarını değiştirdi. Wu Zeitian, kendi siyasi gücü yetiştirmek ve iktidarının sosyal temelini genişletmek için sınav sistemi oluşturarak, kalifiye insanlar seçebildi. Ancak yönetici sayısı fazla olduğu için verimlilik düştü, bu da halkın sırtına ağır bir yük getirdi.

    Gaozong tahttayken, Wu Zetian, tarımın teşvik edilmesi gibi önerilerde bulundu ve bu öneriler hayata geçirildi. Wu Zetian imparator olduktan sonra eski bürokratlara ağır darbe indirerek, bazı olumlu politikalar uyguladı. Daha önceki Tang İmparatorluğu'na mensup İmparator Taizhong'un yarattığı Zhenguan Refahı Dönemi'nin etkisi de eklendiğinde, Zhou hanedanı ekonomik ve topulumsal gelişme açısından büyük başarılar elde etti. Wu Zetian'in iktidarda bulunduğu 15 yıl içinde Çin'in kapsamlı devlet gücü daha da gelişirken, toplumsal istikrar sağlandı, nüfus çoğaldı, ekonomi gelişti.

    Wu Zetian, bugünkü Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin bulunduğu Batı Bölgeleri fazla geniş olduğundan yönetilmelerinin kolay olmaması nedeniyle, Tanrı Dağları'nın kuzey kesimini Anxi Vilayeti'nden çıkardı ve Beiting Vilayeti kurdu. Anxi vilayetinin 4 stratejik kenti 686 yılında Tubo Beyliği tarafından ele geçirildi, ancak Wu Zetian, 4 kenti 692 yılında geri aldı. Wu Zetian ayrıca, kitap derleme çalışmasına büyük önem verdi ve çok sayıda kitabın hazırlanmasını sağladı.

Wu Zetian'ın yönetiminin ilk dönemleri, yeni bir hanedanın kuruluşu ve eski hanedanın tamamen yok edilmesi için mücadeleyle geçti. Fakat Zetian'ın yaptığı bu mücadele bir bakıma devlet bürokrasisinin dönüşümü için verilen mücadelenin bir parçasıydı. Wu Zetian, Tang Hanedanını yok ederken onun döneminden kalan devlet adamlarını yönetimden çıkardı. Bürokratlara büyük darbe vurdu. Kurduğu muhbirlik ağıyla bu siyasi mücadelesinde büyük başarı elde etti ve bütün rakiplerini bertaraf etti. Bu kararlı ve acımasız mücadele Çin'in değişiminin ilk adımını oluşturdu.

Kendisinin iktidara gelişinden dört yıl önce (686'da) Anxi Eyaletinin dört kenti Tubo Beyliği tarafından ele geçirilmişti. İktidara gelişinden iki yıl sonra (692'de) bu dört kenti geri aldı. Sincan bölgesinde Anxi Eyaletinin çok geniş olması nedeniyle yönetiminde zorluklar çıktığını gördü ve Tanrı Dağlarının kuzey kısmını ayırıp Beiting Eyaletini kurdu.

Ardından Wu Zetian, kendisinden önceki dönemden kalan ekonomik gelişmeyi daha da ilerletti. Ekonomik ve siyasi alandaki reformların yapılabilmesi için devlet yönetiminde çalışacak kişilerin alımına sınav sistemi getirdi. Fakat yüksek sayıdaki yöneticilerin varlığı halkın sırtına kısa vadede yük bindirdi.

Onun döneminde toplumsal istikrar sağlandı, nüfus çoğaldı. Ekonomi hızla gelişti. Ekonomik ve toplumsal alanda büyük başarılar elde edildi. Ayrıca devlet otoritesi güçlendi.

Wu Zetian, kültürel gelişmeye de önem verdi. Büyük önem verdiği kitap derleme işleri sayesinde çok sayıda kitap derlendi. Ayrıca Çin yazısında bazı değişiklikler yaptı.

Wu Zetian 82 yaşında ölünce kocası Gaozong ile birlikte Qianlin'de defnedildi ve mezarı önüne yazısız bir mezar taşı dikildi. Yekpare bir taş bloktan yapılan Yazısız Mezar Taşı'nın yüksekliği sekiz metre, eni de iki metreyi buluyor. Mezar taşı, üzerinde hiç bir yazının bulunmaması nerdeniyle ünlendi. Wu Zetian'in üzerinde yazı olmayan bir mezar taşı diktirmesi, farklı yorumlara yol açtı. Kimi yorumcular, Wu Zetian'in kendisini övmek için, yani elde ettiği başarılar yazıyla ifade edilemeyeceğini dile getirmek için, kimi yorumcular da Wu Zetian'in, Çin'in geleneksel erkek hakimiyetini yıkmasından dolayı kendisini suçlu bulduğu için yazısız bir mezar taşı diktirdiği görüşünü dile getirdiler. Ancak daha çok şu görüşü savunuluyor: Wu Zetian, gelecekteki insanların kendisini farklı farklı değerlendireceklerini ve mezar taşında yazılan yazıların hayat boyunca yaptığı işleri kısaca anlatamayacağını biliyordu ve dolayısıyla üzerinde yazı olmayan bir mezar taşını tercih etti.